معرفی مرکز مدیریت حوزه های علمیه
حوزه‌های علمیه در تاریخ اسلام و مذهب تشیع، از جایگاه والایی برخوردارند که نقش اساسی آنها در تولید،توزیع و ترویج علوم اسلامی و پاسداری از حریم دین اسلام و اعتقادات برکسی پوشیده نیست، از این رو همواره ملجأ و پناهگاه مردم در ناملایمات روزگار بوده و بحمدلله توانسته همگام با نیازهای بشر حرکت مؤثر و رو به تکاملی را داشته باشد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و نقش جدی روحانیت در شکل‌گیری و تداوم آن ، ضرورت نظام‌مند کردن فرآیند آموزشی و تربیتی طلاب علوم دینی ، مورد توجه بنیان‌گذار جمهوری اسلامی حضرت آیت الله العظمی امام خمینی قدس‌سره قرار گرفت که بر این اساس در اسفند ماه سال ۱۳۵۹(هجری شمسی)فرمان تأسیس نهادی به عنوان شورای مدیریت حوزه علمیه را صادر فرمودند. از اوایل سال ۱۳۶۰ (هجری شمسی) بر اساس طرحی که حضورشان ارائه گردید و مورد تصویب قرار گرفت تشکلی ۹ نفره (مرکب از نمایندگان حضرت آیت الله العظمی امام خمینی(ره) و حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی(ره) و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم) ترتیب داده شد که با تشکیلاتی محدود و در عین حال منسجم، آغاز به فعالیت نمودند.
اعضای شورای مدیریت حوزه علمیه در ابتدای تأسیس
- نمایندگان حضرت امام (ره): آیت الله حسین راستی کاشانی دامت‌برکاته ، آیت الله سیدمحمد ابطحی(ره) ،آیت الله سیدجعفر کریمی دامت‌برکاته
- نمایندگان حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی:آیت الله علی افتخاری (ره) ،آیت الله جلال الدین طاهر شمس ره، آیت الله احمدصابری همدانی دامت برکاته.
- نمایندگان جامعه مدرسین حوزه علمیه: آیت الله محمد فاضل لنکرانی (ره)، آیت الله سیدعلی محقق داماد دامت‌برکاته، آیت الله میرزا محسن دوزدوزانی دامت‌برکاته
شورای مدیریت حوزه با ترکیب مذکور به مدت ۱۰ سال به صورت شورائی امور حوزه‌های علمیه را در بخش‌های مختلف تدبیر و هدایت می‌کردند. در حیطه اجرائی شورا نیز کارها توسط معاونت اجرائی انجام می‌گرفت و مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین آقای قاضی (ره) بیشترین تصدی در این معاونت را داشتند.
طبیعتاً وظیفه شورا در آن مقطع زمانی بسیار حساس بوده و طرح هرگونه برنامه‌ای بخصوص برای حوزه علمیه قم که به عنوان محور و مرکز کیان تشیع بوده با ایجاد ساختار جدید برای این نهاد ، امری دشوار محسوب می‌گشت. لذا اعضای محترم شورا علاوه بر اینکه خود به نوعی مسئولیت کلان برخی امور را بعهده گرفته و در هدایت آن بخش‌ها دخیل بودند همواره سعی می‌کردند در مورد تصمیمات اساسی و بنیادین، پس از شور و مشورت بسیار؛ نتیجه را خدمت مراجع و آیات عظام وحضرت امام(ره) (در زمان حیاتشان)عرضه نموده و کسب نظر نمایند و آنگاه مصوبات را عملیاتی می‌کردند.
شورای مدیریت حوزه با جدیت تمام، تدابیر خوبی اندیشیده و ارائه دادند که در اولین گزارش عملکرد خود در اواسط سال ۱۳۶۱ (هجری شمسی)خدمت حضرت امام(ره) تقدیم شد. اهم کارهای زیربنائی به شرح ذیل بوده است:
تدوین برنامه درسی حوزه با لحاظ دروس جنبی به منظور جامعیت بیشتر طلاب در مواجهه با نیازهای روزافزون جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف.
ارائه ضوابط پذیرشی برای نام‌نویسی متقاضیان و تجمیع طلاب مبتدی در مدرسه‌های تحت برنامه به منظور نظارت بر روند تحصیلی و تربیتی آنها.
تشکیل پرونده برای طلاب جهت شناسایی و پیگیری امور تحصیلی و اخلاقی آنها.
تقویت دایره امتحانات به منظور برقراری امتحانات سالانه.
راه‌اندازی بخشی به منظور تقویت امور حوزه‌های علمیه شهرستان‌ها و تأسیس مدارس علمیه جدید در موارد لزوم.
سایر موارد.
تفکیک مدیریت اجرائی مدیریت حوزه از شورای عالی
در سال ۱۳۷۰ با تشریف فرمائی مقام معظم رهبری مدظله‌العالی به قم که مصادف با روز میلاد باسعادت حضرت‌بقیه الله الاعظم ارواحنا‌فداه بود، پیشنهاد تفکیک مدیریت اجرائی به انضمام معاونت‌های لازم از شورای عالی سیاستگزاری از ناحیه معظم‌له مطرح گردید که بر این اساس در مهر ماه سال ۱۳۷۱ با همت جامعه مدرسین و تأیید مراجع عظام تقلید این تفکیک صورت پذیرفت و شورای عالی سیاستگزاری حوزه به عنوان نهاد بالادستی، شروع به فعالیت نمود و مرکز مدیریت حوزه علمیه نیز متکفل امور اجرائی حوزه‌های علمیه گردید.
مدیران حوزه علمیه پس از تفکیک از شورای عالی
شورای عالی حوزه پس از شروع به کار، نظارت کلان و عملیاتی فرآیندهای اجرائی مرکز مدیریت را به عهده داشته وطبق شرح وظائف خود، اقدام به انتصاب مدیر برای مرکز مدیریت حوزه نموده است . از آن زمان تا کنون به ترتیب حضرات آیات آقایان مؤمن،استادی،حسینی‌بوشهری،مقتدائی،حسینی بوشهری،اعرافی از ناحیه آن شورا به سمت مدیرحوزه‌های علمیه منصوب شدند و در حال حاضر نیز مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه با مدیریت حضرت آیت الله علیرضا اعرافی اداره می‌گردد.
راه اندازی مدیریت‌ها و شوراهای استانی
در سال ۱۳۸۸ شورای عالی حوزه طی مصوبه۶۴۲ ، به منظور ساماندهی بهینه و توسعه نظارت بر واحدهای آموزشی،پژوهشی و رفع مشکلات ناشی از پراکندگی واحدهای حوزوی و استفاده از ظرفیت‌های سراسر کشور، موضوع راه اندازی شورا و مدیریت‌های استانی را در ۹ ماده و یک تبصره مصوب نمود که طبق یکی از بندهای آن رؤسای شوراها و مدیران استانی پس از تأیید و تصویب شورای عالی حوزه توسط مدیرحوزه‌های علمیه منصوب می‌گردند
هم اکنون نیز پیرو عملیاتی شدن مصوبه مذکور، ساختار تشکیلاتی مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه به صف و ستاد تقسیم شده و ۳۰ مدیر استانی با حکم مدیر محترم حوزه‌های علمیه، امورات حوزه در سراسر کشور را تحت نظارت شورای استانی و با اشراف مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه اداره می‌نمایند.